Ο Ιωάννης Καποδίστριας και το Ναύπλιο

Το κείμενο εκφωνήθηκε στην εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στο « Βουλευτικό» στις 11.11.2014 στο πλαίσιο της παρουσίασης της νέας εκδοτικής σειράς της εφημερίδας «Η Καθημερινή» με τον τίτλο “ΗΓΕΤΕΣ”

Χιλιάδες σελίδες έχουν γραφεί για τον διπλωμάτη Καποδίστρια ή τον Κυβερνήτη Καποδίστρια. Το κείμενο που ακολουθεί αναφέρεται  στον άνθρωπο Καποδίστρια και τη ζωή του στο Ναύπλιο. Επίσης, ερευνάται πώς αυτή η πόλη τίμησε τον Κυβερνήτη.

Ας αρχίσουμε από τη διαμονή του:

 «ΤΟ ΠΑΛΑΤΑΚΙ»[2]

Όταν πρωτοήρθε στο Ναύπλιο ο Ιωάννης Καποδίστριας, στις 8 Ιανουαρίου 1828, διέμεινε για λίγες  μέρες σε ένα από τα ελάχιστα αξιοπρεπή σπίτια της πόλης, στην οικία του Εμμανουήλ Ξένου[3].  Το σπίτι αυτό νοικιάστηκε για το χρονικό διάστημα από 1.1.1828 έως τέλος Αυγούστου 1830 αντί του ποσού των 6.600 φοινίκων. Ο Κυβερνήτης διέμενε εκεί, όποτε βρισκόταν στο Ναύπλιο, μέχρι να κατασκευαστεί το «Κυβερνείο», το γνωστό ως «Παλατάκι».

Το «Παλατάκι» βρισκόταν στη θέση όπου σήμερα έχει τοποθετηθεί ο ανδριάντας του βασιλιά Όθωνα. Χτίστηκε σε οικόπεδο ιδιοκτησίας του Πανούτσου Νοταρά, ο οποίος είχε αγοράσει την εκεί ευρισκόμενη οικία του Οθωμανού  Ισίς αγά Μοσκόβ Χουσεϊν ογλού με τον περιβάλοντα χώρο από την επιτροπή που εκποιούσε «εθνικούς τόπους», δηλαδή ακίνητα που ανήκαν σε Οθωμανούς και περιήλθαν στο Δημόσιο μετά την Απελευθέρωση[4]. «Δεν μπορούμε να διακριβώσουμε ποιος, τελικά, πλήρωσε την αγορά του ακινήτου αυτού» από τον Πανούτσο Νοταρά, προκειμένου να οικοδομηθεί η οικία του Κυβερνήτη. [2]

---

[1] Επί οθωμανικής κυριαρχίας  ιδιοκτήτης ήταν ο Ισίς αγάς Μοσκόβ Χουσεϊν ογλού «γέννημα και θρέμμα Ναύπλιος», όπως γράφει ο ίδιος σε επιστολή του προς τον Κυβερνήτη, ζητώντας αποζημίωση για την περιουσία που άφησε εγκαταλείποντας το Ναύπλιο. Βλ.  Βασίλης Δωροβίνης, Συμβολές ……, σ. 80.

[2] Ό. π.

 Ο θεμέλιος λίθος τέθηκε στις αρχές Αυγούστου 1829 και η οικοδομή αποπερατώθηκε σε 6-7 μήνες. Ήταν ένα απέριττο οικοδόμημα που σχεδιάστηκε από τον Ιταλό Πασκουάλε Ιππολίτι, υπαξιωματικό του Μηχανικού (φωτ. 01, 02). Κάηκε στις 16 Οκτωβρίου 1929, όταν εκεί στεγαζόταν η Νομαρχία Αργολίδος και Κορινθίας (φωτ. 03).

Ο Ιωάννης Καποδίστριας όταν ήλθε στο Ναύπλιο ήταν 52 ετών. Ήταν άγαμος, αυστηρών ηθών, ζούσε ζωή απλή και μονήρη και δεν είχε συναναστροφές. Ντυνόταν απλά και ήταν λιτοδίαιτος[4].  Όμως, κάθε φορά που του δινόταν ευκαιρία να παραθέσει δείπνο, το τραπέζι του ήταν πλουσιότατο και περιζήτητο από τους συνδαιτυμόνες[5].  Ήταν αφιερωμένος στο δύσκολο έργο που είχε αναλάβει και η μόνη ψυχαγωγία του ήταν η συναναστροφή του με την οικογένεια Καρατζά, γιου του ηγεμόνα της Μολδαβίας[6].  Εκκλησιαζόταν ανελλιπώς κάθε Κυριακή στην εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα, όπου και δολοφονήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 1831.

Έβγαινε καθημερινά και πήγαινε με την άμαξά του στο «ησυχαστήριό» του, εκεί που σήμερα είναι η εκκλησία του Αϊ Γιάννη του Πρόδρομου (φωτ. 04). Στο χώρο αυτόν ίσως υπήρχε ένας τεκές,  που ο Κυβερνήτης τον μετέτρεψε σε «αναπαυτήριον»[4]. Στο Δημοτικό Αρχείο Ναυπλίου υπάρχουν έγγραφα του 1894, όπου ο Νομάρχης  κατακρίνει το Δήμαρχο γράφοντας   «… ότι δικαίως θα επισύρωμεν καθ’  υμών την κατάκρισιν όταν του πρώτου της πατρίδος μας Κυβερνήτου η μικρά έπαυλις ευρίσκεται εις αθλίαν κατάστασιν τον οίκτον προκαλούσα» και του παραγγέλλει να υποβάλει προϋπολογισμό της δαπάνης επισκευής[5]. Στις αρχές του 20^ου αιώνα ο χώρος παραχωρήθηκε στο σύλλογο κουρέων και κομμωτών της πόλης με τον όρο να τον διαχειρίζεται  για μια 25ετία[6]. Εκεί οι κουρείς έχτισαν  την εκκλησία του Αϊ Γιάννη.

Εικόνα 4: Ο τόπος, όπου τοποθετείται το ησυχαστήριο του Κυβερνήτη

ΤΟ ΠΡΟΤΥΠΟ ΑΓΡΟΚΗΠΙΟ ΚΑΙ Η ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΙΡΥΝΘΑΣ

Το Ναύπλιο την εποχή του Καποδίστρια ήταν «πόλις όλως τουρκική τας μεν οδούς είχε στενάς, ανωμάλους και βορβορώδεις, τας δε οικίας ξυλοκτίστους, πολυθύρους, σεσαθρωμένας και παντί αρρύθμους»[7].

Ο Κυβερνήτης ανέθεσε στον συνταγματάρχη Κάρολο Γουλιέλμο  φον Χέιντεκ, γενικό Φρούραρχο Ναυπλίου, να πραγματοποιήσει μια σειρά από έργα με στόχο τον ευπρεπισμό της πόλης. Συγκεκριμένα καθαρίστηκαν δρόμοι από τα ερείπια και τις ακαθαρσίες, ανοίχτηκαν οι υπόνομοι, γκρεμίστηκαν οι καλύβες και τα σαχνισιά για να κυκλοφορεί καλύτερα ο αέρας, επισκευάστηκε το στρατιωτικό νοσοκομείο στην Ακροναυπλία, όπως και ο παλαιός στρατώνας, και χτίστηκε νέος[1]. Δημιουργήθηκε το Προάστιο της Πρόνοιας για να στεγάσει Κρήτες και άλλους πρόσφυγες[2].

Ένα από τα πιο  σημαντικά και λιγότερο γνωστά, κατά τη γνώμη μου, έργα του Κυβερνήτη είναι η δημιουργία Αγροκηπίου και Γεωργικής σχολής στην Τίρυνθα[3].

Το εγχείρημα ανατέθηκε σ’ έναν νεαρό γεωπόνο, τον Γρηγόριο Παλαιολόγο.

Ο Παλαιολόγος, με σπουδές στη Γαλλία, επέλεξε «γην  εθνικήν κειμένην μεταξύ του χωρίου Δαλαμανάρας και των ερειπίων της αρχαίας Τίρυνθος» για δύο λόγους. Ο πρώτος λόγος ήταν γιατί θα μπορούσε να δημιουργήσει καλλιεργήσιμη γη αποστραγγίζοντας τις  βαλτώδεις εκτάσεις που υπήρχαν προς τη θάλασσα και ο δεύτερος γιατί οι πέτρες των ερειπίων της αρχαίας Τίρυνθας θα χρησίμευαν ως οικοδομικό υλικό  για την ανέγερση των αναγκαίων οικοδομών του αγροκηπίου.

Δημιουργήθηκαν κτιριακές υποδομές για να στεγάσουν τις γεωργοκτηνοτροφικές δραστηριότητες, καθώς και το σχολείο-ορφανοτροφείο, όπου κατοικούσαν νέοι τρόφιμοι και ορφανά αγωνιστών του ’21, τα οποία διδάσκονταν θεωρικά και πρακτικά τη γεωπονία και τη γεωργία.

Εισήχθησαν νέες τεχνικές, νέοι σπόροι,  νέα φυτά, μεταξύ των οποίων και η πατάτα, καθώς και νέα εργαλεία, που έφερε ο Παλαιολόγος από το Παρίσι, προσφορά των Γάλλων Φιλελλήνων. Ιδιαίτερη σημασία έδωσε στη χρήση του σιδερένιου αρότρου (μέχρι τότε οι γεωργοί χρησιμοποιούσαν το ξύλινο άροτρο, το ησιόδειο).[4]

Η πόλη τίμησε τον Κυβερνήτη ανεγείροντας μεγαλοπρεπή  ανδριάντα.

Ειδικότερα, η Ε΄ Εθνοσυνέλευση με ψήφισμά της τον Φεβρουάριο του 1832 αποφάσισε μεταξύ των άλλων «Να κατασκευασθώσιν, …  εκ χαλκού τρεις κολοσσιαίοι ανδριάντες του αειμνήστου, … εξ   ων ο εις θέλει σταθεί εις Αίγιναν, ο δε κατά την Πελοπόννησον, εις την καθέδραν της Κυβερνήσεως ή εις Τριπολιτσάν, ο δε τρίτος εις την Στερεάν Ελλάδα , κατά το Μεσολόγγιον, ή εις την καθέδραν   της Κυβερνήσεως, εάν κατασταθή είς τινα πόλιν της Στερεάς Ελλάδος.»[5] (φωτ. 05, 06).

Εικόνα 5: Το ιστ΄ ψηφισμα με το οποίο αποφασίστηκε να κατασκευαστούν 3 ανδριάντες προς τιμή του Κυβερνήτη

Εικόνα 6: Το ιστ΄ ψηφισμα με το οποίο αποφασίστηκε να κατασκευαστούν 3 ανδριάντες προς τιμή του Κυβερνήτη

Όμως, στις 10 Αυγούστου 1832, στην Πρόνοια, η «Δ΄ ΚΑΤΑ ΣΥΝΕΧΕΙΑΝ ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗΣ … Ψηφίζει τα εξής 

Άρθρον 1. Όλα τα ψηφίσματα και όλαι αι πράξεις της λεγομένης Ε΄ Συνελεύσεως καταργούνται εξ ολοκλήρου.

2. Παν ό τι επράχθη, λόγω των ειρημένων ψηφισμάτων ή πράξεων, λογίζεται άκυρον»[1] (φωτ. 07).

Εικόνα 7: Το ακυρωτικό ψήφισμα

Έτσι, το θέμα της ανέγερσης του ανδριάντα «πάγωσε».

Στα χρόνια της απόλυτης μοναρχίας του Όθωνα το κλίμα δεν ήταν θετικό για την ανέγερση του ανδριάντα. Όμως, μετά την Επανάσταση της Γ΄ Σεπτεμβρίου 1843 το θέμα επανήλθε στην Εθνοσυνέλευση, η οποία με το ΙΖ ψήφισμα  « Εκπληρούσα χρέος ιερόν ως προς την διαιώνισιν του μεγάλου σεβασμού και της εξαιρέτου ευγνωμοσύνης, την οποίαν  οι λαοί της Ελλάδος σώζουσιν εις την μνήμην του αοιδήμου Ι. Α. Καποδίστρια ποτέ κυβερνήτου της Ελλάδος    Ψηφίζει· Κατά την εν Ναυπλίω πλατείαν των τριών Ναυάρχων να αναγερθή επιμελεία της κυβερνήσεως ανδριάς τούτου ως ευεργέτου της πατρίδος»[2]  (φωτ. 08).

Εικόνα 8: Το ιζ΄ ψήφισμα του 1844

Κι από τότε κύλισαν πολλά χρόνια χωρίς να εκπληρωθεί η τιμή προς τον Κυβερνήτη.

Το 1930 ο εορτασμός των 100 χρόνων από τη δημιουργία του ελληνικού κράτους ήταν μια ευκαιρία να αναβαπτιστεί το έθνος στη δόξα του παρελθόντος και να αποκτήσει την αυτοπεποίθησή του μετά από τη μικρασιατική καταστροφή. Ο εορτασμός πανελλαδικά ήταν λαμπρός και δόθηκε μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να ανεγερθούν στην ελληνική επικράτεια  μνημεία πεσόντων και ανδριάντες ηρώων.

Στο αρχείο του Δήμου Ναυπλιέων, υπάρχει ογκώδης φάκελος, τον οποίο χαρακτηρίζει εξαιρετική τάξη, όπου εμπεριέχεται πλήθος πληροφοριών σχετικά με τον ανδριάντα του Κυβερνήτη[3].

Κινούμενο το Δ.Σ. από την απόφαση της Επιτροπής Εορτασμού της Εκατονταετηρίδος να ανιδρύσει ανδριάντα του Ι. Καποδίστρια στην Αθήνα ζήτησε από την Κυβέρνηση να τοποθετηθεί και στο Ναύπλιο πανομοιότυπος « κατόπιν ρητής εντολής της ως άνω Εθνικής Συνελεύσεως, καθ’  όσον ολόκληρον το έργον του Μεγάλου Κυβερνήτου μετά την ανεξαρτησίαν και η ζωή του συνδέεται με την πόλιν του Ναυπλίου»[4].

Το αίτημα έγινε δεκτό από την Κυβέρνηση, η οποία διέθεσε 100.000 δρχ.. Η Επιτροπή Εορτασμού της Εκατονταετηρίδος διέθεσε 50.000 δρχ. και ο Ελευθέριος Βενιζέλος 10.000 δρχ..

Ο Δήμαρχος συγκρότησε εξαμελή υπό την προεδρία του  Επιτροπή Ανέγερσης του Ανδριάντα, η οποία θα αναλάμβανε τις επαφές με τον γλύπτη.

Τελικώς, αν και ο Γεώργιος Μπονάνος, ο δημιουργός του ανδριάντα του Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος τοποθετήθηκε έξω από το κεντρικό κτίριο του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, προσφέρθηκε να κατασκευάσει έναν πανομοιότυπο ανδριάντα αντί του ποσού των 435.000 δρχ., η δημιουργία του ναυπλιώτη Καποδίστρια ανατέθηκε απευθείας στον Μιχαήλ Τόμπρο, ο οποίος προσέφερε τον ανδριάντα σε πολύ χαμηλότερη τιμή (275.000 δρχ.). Για την επιλογή του γλύπτη ουσιαστική υπήρξε η μεσολάβηση  των πολιτικών παραγόντων Π. Πετρίδη και Κολιαλέξη.

Στη συνέχεια θα παραθέσουμε κάποιες αδημοσίευτες πληροφορίες σχετικές με το οικονομικό σκέλος. Τα χρήματα που προαναφέραμε συμποσούνταν στο ποσό των 170.000 δρχ. Επομένως, υπήρχε ένα έλλειμμα άνω των 100.000 δρχ.   Η Επιτροπή Ανέγερσης του Ανδριάντα για την κάλυψη αυτού του ποσού απευθύνθηκε στα Κοινοτικά Συμβούλια  του νομού Αργολιδοκορινθίας (φωτ. 09) ορίζοντας για την επαρχία Ναυπλίας και το ποσό που θα κατέβαλε η καθεμιά Κοινότητα (φωτ. 10). Από τις 20 κοινότητες ανταποκρίθηκαν μόνο 4 (των Ιρίων, του Μάνεσι, της Πουλλακίδας και της Παλαιάς Επιδαύρου). Παρόλα αυτά η επιτροπή προχώρησε στη σύναψη συμφωνητικού με τον γλύπτη (φωτ. 11, 12). Τελικώς το υπόλοιπο ποσό καλύφθηκε από το Δήμο (φωτ. 13, 14, 15).

Εικόνα 9: Ο έρανος για την ανέγερση του ανδριάντα, Γ.Α.Κ. Αργολίδας, Αρχείο Δήμου Ναυπλιέων, ΔΗΜ. 1.2/1932, φάκ. Ε21

Εικόνα 10: Εισφορές Κοινοτήτων, Γ.Α.Κ. Αργολίδας, Αρχείο Δήμου Ναυπλιέων, ΔΗΜ. 1.2/1933, φάκ. Ε21

Εικόνα 11: Η πρώτη σελίδα του συμφωνητικού του Δήμου Ναυπλιέων με τον γλύπτη, Γ.Α.Κ. Αργολίδας, Αρχείο Δήμου Ναυπλιέων, ΔΗΜ. 1.2/1933, φάκ. Ε21

Εικόνα 12: Η τελευταία σελίδα του συμφωνητικού του Δήμου Ναυπλιέων με τον γλύπτη, Γ.Α.Κ. Αργολίδας, Αρχείο Δήμου Ναυπλιέων, ΔΗΜ. 1.2/1933, φάκ. Ε21

Εικόνα 13: Εισφορές για την κατασκευή του ανδριάντα, Γ.Α.Κ. Αργολίδας, Αρχείο Δήμου Ναυπλιέων, ΔΗΜ. 1.2/1933, φάκ. Ε21

Εικόνα 14: Το Βιβλίο Ταμείου, όπου φαίνονται οι εισπράξεις και οι πληρωμές, Γ.Α.Κ. Αργολίδας, Αρχείο Δήμου Ναυπλιέων, ΔΗΜ. 1.2/1933, φάκ. Ε21

Εικόνα 15: Το Βιβλίο Ταμείου, όπου φαίνονται οι εισπράξεις και οι πληρωμές, Γ.Α.Κ. Αργολίδας, Αρχείο Δήμου Ναυπλιέων, ΔΗΜ. 1.2/1933, φάκ. Ε21

Ως προς το καλλιτεχνικό μέρος, συγκροτήθηκε  Καλλιτεχνική Επιτροπή για να κρίνει την πρόταση και το έργο στην τελική του μορφή. Την επιτροπή αποτελούσαν ο Νικόλαος Μπέρτος, Δ/ντής Καλών Τεχνών στο Υπ. Παιδείας[1], ο Κων. Παρθένης, ζωγράφος και καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών και ο Δημήτριος Πικιώνης, καθηγητής Αρχιτεκτονικής στο Ε.Μ.Π..

Η Καλλιτεχνική Επιτροπή ήρθε σε επαφή με τον γλύπτη, είδε το πρόπλασμα (φωτ. 16) και έκανε κάποιες υποδείξεις, τις οποίες αποδέχτηκε ο καλλιτέχνης.  Η Καλλιτεχνική Επιτροπή επιτέλεσε αξιόλογο έργο, η δε κρίση της για τον ανδριάντα ήταν εξαιρετική (φωτ. 17, 18). Επιπλέον, αποφάσισε πού θα τοποθετηθεί ο ανδριάντας, πώς θα είναι το βάθρο του, αλλά και πώς θα διαμορφωθούν οι δύο πλατείες, των Τριών Ναυάρχων και των Δικαστηρίων.

Ο Πικιώνης, μάλιστα, επέλεξε και τα φυτά που θα κοσμούσαν τις πλατείες, τα οποία θα προέρχονταν από την ελληνική φύση (φωτ. 19, 20).

Εικόνα 16: Φωτογραφία του προπλάσματος του ανδριάντα, Γ.Α.Κ. Αργολίδας, Αρχείο Δήμου Ναυπλιέων, ΔΗΜ. 1.2/1933, φάκ. Ε21

Εικόνα 17: Έκθεση της Επιτροπής παρακολούθησης της κατασκευής του ανδριάντα, Γ.Α.Κ. Αργολίδας, Αρχείο Δήμου Ναυπλιέων, ΔΗΜ.1.2/1933, φάκ. Ε21

Εικόνα 18: Έκθεση της Επιτροπής παρακολούθησης της κατασκευής του ανδριάντα, Γ.Α.Κ. Αργολίδας, Αρχείο Δήμου Ναυπλιέων, ΔΗΜ.1.2/1933, φάκ. Ε21

Εικόνα 19: Δένδρα που θα κοσμούσαν τον χώρο τοποθέτησης του ανδριάντα, Γ.Α.Κ. Αργολίδας, Αρχείο Δήμου Ναυπλιέων, ΔΗΜ. 1.2/1933, φάκ. Ε21

Εικόνα 20: Δένδρα που θα κοσμούσαν τον χώρο τοποθέτησης του ανδριάντα, Γ.Α.Κ. Αργολίδας, Αρχείο Δήμου Ναυπλιέων, ΔΗΜ. 1.2/1933, φάκ. Ε21

Επίσης, δόθηκαν οδηγίες  για την κατασκευή του υποβάθρου που θα φιλοξενούσε τον ανδριάντα (φωτ. 21).

Εικόνα 21: Πρόχειρα σχέδια και οδηγίες για την κατασκευή του υπόβαθρου, όπου θα ετοποθετείτο ο ανδριάντας, Γ.Α.Κ. Αργολίδας, Αρχείο Δήμου Ναυπλιέων, ΔΗΜ. 1.2/1933, φάκ. Ε21

Σχετικά με τη μεταφορά του βάθρου και του ανδριάντα διαφωτιστική είναι η επιστολή του Τόμπρου προς το Δήμαρχο (φωτ. 22, 23). Έτσι, ο ανδριάντας του Κυβερνήτη έφτασε στο Ναύπλιο στις 17 Ιουνίου 1933.

Εικόνα 22: Επιστολή του γλύπτη προς τον Δήμαρχο σχετικά με τη μεταφορά του ανδριάντα, Γ.Α.Κ. Αργολίδας, Αρχείο Δήμου Ναυπλιέων, ΔΗΜ. 1.2/1933, φάκ. Ε21

Εικόνα 23: Επιστολή του γλύπτη προς τον Δήμαρχο σχετικά με τη μεταφορά του ανδριάντα,Γ.Α.Κ. Αργολίδας, Αρχείο Δήμου Ναυπλιέων, ΔΗΜ. 1.2/1933, φάκ. Ε21

Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι δεν βρέθηκε στο φάκελο των τελετών του δημοτικού αρχείου σχετικό υλικό με τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα. Προφανώς δεν έγιναν αποκαλυπτήρια. Αυτό εξηγείται από τα όσα συνέβησαν μετά το στήσιμο του ανδριάντα.

Για να κατανοήσουμε καλύτερα τα γεγονότα θα αναφερθούμε σύντομα στο πολιτικό κλίμα της εποχής. Στις 5 Μαρτίου έγιναν εκλογές, τις οποίες κέρδισε το Λαϊκό Κόμμα υπό τον Παναγή Τσαλδάρη και  βεβαίως ηττήθηκε ο Ελευθέριος  Βενιζέλος. Πριν ακόμη ανακοινωθούν τα τελικά αποτελέσματα εκδηλώθηκε στρατιωτικό κίνημα υπό τον Νικόλαο Πλαστήρα, το οποίο απέτυχε. Ο Τσαλδάρης σχημάτισε κυβέρνηση στις 10 Μαρτίου. Στις 6 Ιουνίου έγινε αποτυχημένη δολοφονική απόπειρα κατά του Βενιζέλου. Να σημειώσουμε ότι ο Δήμαρχος ήταν Βενιζελικός. Οι αντιβενιζελικοί, λοιπόν, θα έπνεαν μένεα για  το στήσιμο του ανδριάντα, όταν μάλιστα στην αναθηματική επιγραφή υπήρχε το όνομα του Βενιζέλου (φωτ. 24) [1].

Εικόνα 24: Η επιγραφή που βρίσκεται στο βορεινό τμήμα του βάθρου

Από έγγραφο του Δημάρχου προς τον Εισαγγελέα και τον Διοικητή της Χωροφυλακής με ημερομηνία 26 Ιουνίου 1933 πληροφορούμαστε ότι «την 25^ην τρ. μηνός περί την μεσημβρίαν, άγνωστοι μεταβάντες εις τον επί της ομωνύμου πλατείας ανδριάντα του Καποδίστρια επροξένησαν βλάβην εις το βάθρον αυτού, θραύσαντες την μίαν εκ των γωνιών του μαρμάρου.

Επειδή είμεθα βέβαιοι ότι η πράξης αύτη εγένετο σκοπίμως και πιθανόν ο δράστης να είχε πρόθεσιν να προξενήση μεγαλειτέραν βλάβην πλήν όμως δεν εύρε την κατάλληλον ευκαιρίαν προς τούτο, και επειδή τινές εξ αχαρακτηρίστου αντιπολιτευτικού πνεύματος κινούμενοι υπέθαλψαν και υπέβαλαν τοιαύτην σκέψιν περί βλάβης του ανδριάντος εκφρασθέντες δημοσία και κατ’  επανάληψιν ότι θα θραύσουν τούτον, παρακαλούμεν όπως ευαρεστηθήτε και διατάξητε την φρούρησιν του έργου τούτου μέχρις ότου, παρερχομένων των εκλογών[2], ηρεμήσουν τα πνεύματα και εκλείψη πας τοιούτος κίνδυνος, τον οποίον θεωρούμεν σοβαρώτατον και άφευκτον εάν δεν ληφθώσι τα αναγκαία μέτρα αποτροπής ενός τοιούτου ακατονομάστου βανδαλισμού». (φωτ. 25).

Εικόνα 25: Αίτημα του Δημάρχου για φρούρηση του ανδριάντα μετά από πράξη βανδαλισμού, Γ.Α.Κ. Αργολίδας, Αρχείο Δήμου Ναυπλιέων, ΔΗΜ. 1.2/1933, φάκ. Ε21

Από τη συνέχεια της αλληλογραφίας μαθαίνουμε ότι υπήρχε χωροφύλακας, ο οποίος φρουρούσε  τον ανδριάντα κατά τις νυχτερινές ώρες και στη συνέχεια   δημοτικός υπάλληλος, ο οποίος μάλιστα στις 28 Ιουνίου  κατέθεσε μήνυση προς τον εισαγγελέα κατά του δικηγόρου Ηλία Παπαδάκη «επί αδίκω επιθέσει, εξυβρίσει και φθορά του ανδριάντος» (φωτ. 26, 27, 28).

Εικόνες 26, 27 και 28: Μήνυση του φύλακα του ανδριάντα κατά του “βάνδαλου”, Γ.Α.Κ. Αργολίδας, Αρχείο Δήμου Ναυπλιέων, ΔΗΜ. 1.2/1933, φάκ. Ε21

Η πόλη τιμούσε και τιμά τον Κυβερνήτη με επιμνημόσυνες δεήσεις και τα τελευταία χρόνια με διάφορες εκδηλώσεις, αλλά, όπως είδαμε, ακόμη και ο ανδριάντας του είχε περιπέτειες (φωτ. 29, 30).

Εικόνα 29: Η υπογραφή του γλύπτη

Εικόνα 30: Ο ανδριάντας. Από το δεξιό χέρι έχει αποκοπεί ο αντίχειρας και έχει συγκολληθεί ο δείκτης

---

[1] Το κείμενο εκφωνήθηκε στην εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στο « Βουλευτικό» στις 11.11.2014 στο πλαίσιο της παρουσίασης της νέας εκδοτικής σειράς της εφημερίδας «Η Καθημερινή» με τον τίτλο “ΗΓΕΤΕΣ”

[2] Σχετικά με το «Παλατάκι» διαφωτιστικό είναι το άρθρο του Βασίλη Δωροβίνη, Συμβολές στην ιστορία της καποδιστριακής εποχής. Κατασκευές κτιρίων στο Ναύπλιο. Η κατοικία του Καποδίστρια και το «Παλάτιον» ή «Κυβερνείον», Μέρος Β΄,  Αρχαιολογία, τχ. 44, Σεπτέμβριος 1992, σ. 76-83.

[3] Η οικία Εμμανουήλ Ξένου βρίσκεται στη συμβολή των οδών Βασιλέως Κωνσταντίνου και Σωφρόνη.   Σήμερα στεγάζει τη Γραμματεία του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών. Για περισσότερες  πληροφορίες βλ. το άρθρο του Βασίλη Δωροβίνη, Συμβολές στην ιστορία της καποδιστριακής εποχής. Κατασκευές κτιρίων στο Ναύπλιο. Η κατοικία του Καποδίστρια και το «Παλάτιον» ή «Κυβερνείον»,  Αρχαιολογία, τχ. 43, Ιούνιος 1992, σ. 62-67.

[4] Επί οθωμανικής κυριαρχίας  Ιδιοκτήτης ήταν ο Ισίς αγάς Μοσκόβ Χουσεϊν ογλού «γέννημα και θρέμμα Ναύπλιος», όπως γράφει ο ίδιος σε επιστολή του προς τον Κυβερνήτη, ζητώντας αποζημίωση για την περιουσία που άφησε εγκαταλείποντας το Ναύπλιο,  Δωροβίνης Β., Συμβολές ……, Μέρος Β΄,  Αρχαιολογία, τχ. 44, σ. 80.

[5] Ρίζος – Ραγκαβής Αλ., Απομνημονεύματα, τ. 1, σ. 255. http://anemi.lib.uoc.gr/metadata/c/4/8/metadata-181-0000007.tkl

[6] Μάρω Καρδαμίτση –Αδάμη, Η κατάσταση στο Ναύπλιο στις αρχές του 1833, Ναυπλιακά Ανάλεκτα  ΙV (2000), Ναύπλιο, χ.χ., σ. 12.

[7] Ρίζος – Ραγκαβής Αλ. , Απομνημονεύματα, ό. π.

[8] Σχετικά με την ύπαρξη τεκέ βλ. Δωροβίνης Β.,  Συμβολές …., Αρχαιολογία, τχ. 43, σ. 65. Όπως αναφέρει και ο συγγραφέας η πληροφορία αυτή δεν έχει  διασταυρωθεί.

[9] Γ.Α.Κ. Αργολίδας, Αρχείο Δήμου Ναυπλιέων, ΔΗΜ. 1.1, 1894/Ω39, αρ. πρωτ.15385/12-9-1894.

[10] Η έπαυλη του Καποδίστρια με τον περιβάλλοντα χώρο παραχωρήθηκε προς «εξωραϊσμόν» από το Δημοτικό Συμβούλιο στο αρτισύστατο Σωματείο Κουρέων (Βλ. αίτηση του σωματείου προς το Δημοτικό Συμβούλιο για οικονομική ενίσχυση με ημερομηνία 10/7/1906. Γ.Α.Κ. Αργολίδας, Αρχείο Δήμου Ναυπλιέων, ΔΗΜ. 1.2/1906, φάκ. Ε4).

[11] Δραγούμης Ν, Ιστορικαί Αναμνήσεις, τ. Α΄, Ερμής, Αθήνα , 1973, σ. 95., στο  άρθρο της Αλέκας Μπουτζουβή – Μπανιά, Το Ναύπλιο στα χρόνια 1828-1833. Σκιαγράφηση της κοινωνικής, πολιτισμικής και πνευματικής ζωής, Ο Ερανιστής, τ. 18, σ. 106.

[12]  Σχετικά με τα έργα βλ. Λαμπρυνίδης Μ. Γ., Η Ναυπλία από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ’  ημάς, Ναύπλιον, Γ 1975, σ. 284-287.

[13]  Ό. π. σ. 284 και Χώρας Γ.,  η Πρόνοια προάστειο του Ναυπλίου, Πελοποννησιακά, τ. ΙΣΤ, Αθήνα, 1986, σ. 535-560.

[14] Λουκάτος Σ. Δ., Πρότυπο αγροκήπιο και σχολείο Τίρυνθας, Πρακτικά Β΄ Συνεδρίου Αργολικών Σπουδών, Πελοποννησιακά, Παράρτημα 14 , Αθήνα, 1989, σ. 65-83.

[15] Νομίζω ότι αξίζει να γίνει  ιδιαίτερη παρουσίαση του έργου που σχεδιάστηκε και ή επιτελέστηκε ή δεν ολοκληρώθηκε στο αγροκήπιο της Τίρυνθας.

[16] Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας  1821-1832. Αι εθνικαί συνελέυσεις, τ.Γ΄,  σ. 111, Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, Αθήνα 1974

[17]  Ό. π., σ. 395

[18] Εφημερίς της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος, αρ. 8, 1/4/1844

[19] Το αρχείο του Δήμου Ναυπλιέων φυλάσσεται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) Αργολίδας. Ο Φάκελος είναι ταξινομημένος με τα στοιχεία: ΔΗΜ. 1.2/1933, φάκ. Ε21

[20]  Πρακτικά Δημοτικού Συμβουλίου, Συνεδρία ΣΤ΄ / Αριθμός 47, 9 Δεκεμβρίου 1929, Γ.Α.Κ. Αργολίδας, ΔΗΜ.1.2/Β.1.1.5

[21] Ο Νικόλαος  Μπέρτος διετέλεσε Έφορος Αρχαιοτήτων  και ήταν από τους βασικούς συντελεστές της χρήσης της βενετικής αποθήκης του στόλου  ως αρχαιολογικού μουσείου και της παραμονής στο Ναύπλιο των εκθεμάτων από τις ανασκαφές της Ασίνης και των Δενδρών. Βλ. σχετικά Γεωργόπουλος Δ. Χ., Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ναυπλίου και η συμβολή των Σουηδών στην οργάνωσή του  (1833-1933), Μνήμη Τασούλας Οικονόμου (1998-2008),  (επιμ.)Βαραλής Ι.Δ.-Πίκουλας, Γ.Α., σ. 97-118, Βόλος,  2009.

[22] Η επιγραφή είναι λανθασμένη.  Το σωστό είναι να γράφεται: ΑΝΗΓΕΡΘΗ ΕΙΣ ΕΚΤΕΛΕΣΙΝ ΤΟΥ ΙΖ΄ ΨΗΦΙΣΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΥΝΕΛΕΥΣΕΩΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΗΣ Γ΄ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1843 ΧΟΡΗΓΙΑΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ, ΤΟΥ ΕΛ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ, ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΝΑΥΠΛΙΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ ΝΑΥΠΛΙΑΣ ΕΝ ΕΤΕΙ 1933 ΔΗΜΑΡΧΟΥΝΤΟΣ Κ. ΚΟΚΚΙΝΟΥ. Βλ. Σοϊλεντάκης Ν. Π. , Το δικαιικό βάθρο του ανδριάντα του Ι. Καποδίστρια στο Ναύπλιο, Επιθεώρησις Δημοσίου Δικαίου   και Διοικητικού Δικαίου, Αθήναι, 1991.

[23] Προφανώς ο Δήμαρχος εννοεί τις αυτοδιοικητικές εκλογές που θα διεξάγονταν στις 11.2.1934.